از زیباترین جلوه های دنیای ما تنوع در محصولات زنبورعسل است. در دنیای اسرارآمیز ما بینهایت موجود زندگی میکنند و موجودی که دارای خصوصیات ممتاز و متمایز از تمامی موجودات عالم می باشد، زنبور عسل است.
زندگی این موجود از شگفت انگیزترین پدیده های آفرینش است که در پرتو مطالعات دانشمندان عجایبی از زندگی این حشره کوچک کشف شده که بعضی معتقدند تمدّن و زندگی اجتماعی آنها از انسان پیشرفته تر است. هیچ جامعه پیشرفته ای را نمی توان یافت که مسئله بیکاری و گرسنگی را به طور کامل حل کرده باشد ولی این مسئله در کشور زنبور عسل (کندو) کاملا حل شده است و در تمام این کشور یک زنبور عسل بیکار و نیز یک زنبور گرسنه پیدا نمی شود.
کندو و خانه سازی، طرز جمع آوری شهد گل ها، ساختن و ذخیره کردن عسل، پرورش نوزادان، کشف مناطق پر گل و دادن آدرس به سایر زنبوران و پیدا نمودن کند و از میان صدها و یا هزاران کندو همگی نشانه هوش فوق العاده این حشره است. مسلماً انسان در گذشته چنین اطلاعاتی را درباره زنبور عسل نداشت ولی با این حال قرآن مجید در سوره ای که به نام همین حشره (نحل) نامیده شده است، اشاره پر معنایی به زندگی پیچیده و شگفت انگیز این حشره کرده است.
زنبور عسل علاوه بر سبک زندگی فوق العاده، فرآورده های ویژه ای هم تولید می نماید که در این مقاله قصد داریم به معرفی تعدادی از محصولات زنبورعسل بپردازیم:
محصولات زنبورعسل یکی از محصولات مهم و ارزشمند در صنایع مختلف میباشند. زنبورعسل، از جمله حشراتی است که از طریق تولید عسل و دیگر محصولات مرتبط با آن، نقش مهمی در اقتصاد و صنایع مختلف دارد. از جمله محصولات زنبورعسل میتوان به عسل، موم، ژله رویال، برهموم و زهر زنبورعسل اشاره کرد. این محصولات به دلیل خواص زیادی که دارند، از اهمیت ویژهای برخوردارند.
از جمله محصولات زنبورعسل، عسل است. عسل یکی از معروفترین و پرکاربردترین محصولات زنبورعسل است که به دلیل خواص غذایی و داروییاش، از اهمیت بسیاری برخوردار است. عسل به عنوان یک منبع غذایی طبیعی، حاوی مواد مغذی مختلفی از جمله قندها، ویتامینها، مواد معدنی و آنتیاکسیدانها است. همچنین، عسل به عنوان یک داروی طبیعی نیز استفاده میشود و خواص ضدباکتریایی، ضدالتهابی و ضدآلرژیکی دارد
طبق تعاریف موجود، عسل به شهد گل ها اطلاق می شود که زنبور عسل پس از تغذیه از گیاهان مختلف ساخته باشد. حال اگر زنبوری به جای شهد گل ها از قند سفید یا شکر استفاده نماید فرآورده آن را نمیتوان عسل طبیعی نامید.
زنبوران عسل دارای نیروی ذاتی هستند که گل های مفید را از غیر مفید تشخیص می دهند و با علاقه فراوان سراغ تمام گیاهان طبی و گل های شفابخش می روند و عصاره ذی قیمت این گل های زیبا و مفید را گرفته و به بهترین شکل در اختیار ما قرار می دهند.
این عسل، کاملاً طبیعی و سرشار از مواد غذایی و حیات بخش بوده و می تواند عمده نیازهای غذایی انسان را برطرف نماید زیرا که تمام عناصر و املاح و ویتامین های را که گل فراهم می کند و زنبور می پروراند و آن را قابل جذب در خون می سازد را دارا می باشد.
بعضی از حشرات مانند شته ها و شپشک ها ضمن تغذیه از نباتات مختلف، كربوهيدرات مواد قندی اضافی خود را روی سطح برگ های نباتات مورد تغذیه، دفع می کنند. در مواردی که در طبیعت شهد کمیاب باشد، زنبور عسل بالاجبار مواد قندی مذکور و همچنین سایر ترشحات شیرین گیاهان به غیر از شهد گل ها را جمع آوری و پس از تبدیل به صورت عسل در داخل سلول های قاب ذخیره می نماید.
این نوع عسل که عسلک نامیده می شود. عسلک از دیگر محصولات زنبورعسل بوده که از نظر عطر، رنگ و مواد متشکله از کیفیت کمتری نسبت به عسل طبیعی برخوردار است. همچنین عسلک در مقایسه با عسل، تیره تر می باشد و قندهای مرکب، مواد معدنی، نیتروژن و مواد اسیدی عسلک بیشتر از عسل می باشد.
عسلک اغلب روی برگ درختانی نظیر بلوط، راش، تبریزی، نارون، افرا، بید، سدرا و … ترشح می شود و مورد استفاده زنبور عسل قرار می گیرد.
ژله رویال یکی دیگر از محصولات زنبورعسل است که به دلیل خواص غذایی و داروییاش، از اهمیت ویژهای برخوردار است. ژله رویال حاوی مواد مغذی مختلفی از جمله پروتئین، ویتامینها و مواد معدنی است که برای تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود عملکرد مغز و سلامت پوست بسیار مفید است.
ژل رویال یک ماده غلیظ لیمویی رنگ می باشد که از غدد hypopharyngeal زنبورهای کارگر ترشح می شود و تنها غذای ملکه زنبورعسل می باشد. همچنین ژل رویال دارای خاصیت اسیدی بوده و دارای طعم ترش و گس می باشد و هنگامی که با عسل مخلوط می شود پس از ساعتی عسل را بسیار رقیق می سازد.
برای به وجود آمدن ملکه، فرایندی خاص صورت می گیرد، بدین صورت که یک تخم زنبور عسل اگر به مدت سه روز با ژل رویال تغذیه شود، تبدیل به زنبور کارگر میشود و اگر همان تخم به مدت ۷ روز با ژل رویال تغذیه گردد آن تخم به ملکه تبدیل می شود بنابراین چند روز تغذیه بیشتر با ژل رویال باعث می گردد موجودی به وجود بیاید که ۴۳ درصد بزرگتر و از نظر وزن ۶۰ درصد سنگین تر از زنبور کارگر بشود همچنین طول عمر طولانی آن قابل تامل می باشد (یعنی هفت سال در برابر هفت هفته).
همچنین ملکه دارای قدرت و توانایی بسیار بالایی می باشد به این صورت که می تواند روزانه دو برابر و نیم وزن بدن خود یعنی ۲۰۰۰ تخم بگذارد. باید توجه داشت تمام این توانایی ها و خصوصیات فقط به خاطر مصرف روزانه ژل رویال می باشد.
از دیگر محصولات زنبورعسل بره موم بوده که یک مادۀ صمغی چسبناک است که زنبور عسل آن را از روی گیاهان خاصی جمع آوری می کند و از آن معمولاً برای به هم چسباندن اجزای داخلی کندو استفاده می نماید.
در واقع بره موم ماده ای است که زنبورهای عسل از آن برای مستحکم کردن و درزگیری شهر خودشان یعنی کندو استفاده می کنند. زنبورها همچنین دیواره های داخلی حجرات ۶ ضلعی مومی را قبل از قرار دادن تخم یا شهد در آنها، با لایه نازکی از بره موم که حاوی آنتی بیوتیک های طبیعی است و جمعیت را از خطر ابتلا به بیماری های باکتریایی و قارچی دور نگه می دارد، پوشش می دهند.
مشهور است که بره موم قابلیت التیام زخم ها را دارد و از این فرآورده ها به عنوان عوامل ضدعفونی کننده طبیعی استفاده می کنند و ادعا می شود که استفاده از خمیر دندان بره موم در برخی اختلالات پوستی، افزایش مقاومت بدن در مقابل بیماری های عمومی، درد ناشی از زخم های معده و عفونت های جزئی و اختلالات قارچی پوست مؤثر است.
موم نیز از دیگر محصولات زنبورعسل است که به دلیل خواص آنتیباکتریال و ضدالتهابیاش، در صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده میشود. همچنین، موم در صنایع مختلفی از جمله صنایع دارویی، صنایع غذایی و صنایع مهندسی نیز کاربرد دارد.
موم از حدود یازدهمین روز تا هنگامی که زنبورها برای جمع آوری شهد به پرواز در می آیند به وسیلهٔ کارگران تولید می شود. در واقع غدد مومی که در بین حلقه های شکمی قرار گرفته اند با تبدیل شیمیایی شهد، موم ترشح می کنند.
موم به صورت پولک هایی ترشح شده و سخت می شود و زنبور با گیره های پاهای عقبی خود آن را جدا می سازد. در ادامه، زنبور، موم را با آرواره هایش قبل از استفاده مالش داده و نرم می کند. زنبورها موم را برای ساختن اتاقک های داخل کندو بکار می برند.
در واقع ساختن شبکه ها یک کار اجتماعی بزرگ است که به عنوان سمبلی از همکاری و مکمل بودن زنبورها برای یکدیگر محسوب می شود. زنبورها که با پاهایشان به یکدیگر می چسبند، جمع خاصی را تشکیل می دهند و با مهارت عجیبی در تاریکی کندو، حفره های شش ضلعی می سازند که به صورت جالبی منظم هستند. شکل هندسی شش ضلعی به آنان امکان می دهد تا حداکثر تعداد سلول ها را ضمن حداکثر صرفه جویی در مصرف موم بسازند.
جالب است بدانید که کار بیش از ۱۰۰ کارگر برای ساخت یک سلول لازم است به همین دلیل هر زنبور امکانات خود را در اختیار این فعالیت مشترک می گذارد.
از محصولات زنبورعسل میتوان به گرده اشاره کرد. گرده در زبان لاتین پولن، به معنای یک ماده بسیار ریز است.
در واقع هر دانه گرده یک سلول نر گیاه بوده و حاوی مواد لازم برای تلقیح سلول ماده است و دانه گرده به همراه سلول ماده کامل شده و دارای اطلاعات ژنتیکی لازم برای تولید گیاه می باشد.
برای مشاهده دانه یک گرده به میکروسکوپ های نوری قوی نیاز است. همچنین از تزئینات سطح خارجی گرده می توان برای تشخیص گونه گیاه استفاده نمود که این کار با استفاده از میکروسکوپ الکترونی قابل انجام می باشد.
همچنین شکل ظاهری دانه گرده در گیاهان مختلف با هم فرق می کند و این مسأله یکی از خصوصیات مهم گرده گیاهان است که باعث شناسایی کاربردهای مختلف گرده در زندگی بشر شده است.
در واقع در هنگام ملاقات گل توسط زنبور عسل، گرده ها به پوشش کرک دار بدن آنها می چسبد. سپس زنبور با مالیدن پاها و صورت خود، گرده ها را با خرطومش مرطوب کرده و به صورت گلوله در می آورد و در سبد پاهای عقب خود محکم می کند و بعد از بازگشت به کندو، برای تولید عسل از آن استفاده می کند ولی گاهی اوقات گرده ها توسط زنبورداران جمع آوری می گردد و به فروش می رسد که دارای پروتئین فراوان و انواع ویتامین ها است که برای بدن دارای خواص بسزایی می باشد.
زهر زنبورعسل نیز از دیگر محصولات زنبورعسل هستند که در صنایع مختلفی از جمله صنایع دارویی، صنایع آرایشی و بهداشتی و صنایع مهندسی کاربرد دارند. این محصول به عنوان یک منبع پروتئین و انرژی و به عنوان یک داروی طبیعی و ضدالتهابی استفاده میشود.
به طور کلی، محصولات زنبورعسل به دلیل خواص غذایی، دارویی و صنعتیشان، از اهمیت ویژهای برخوردارند. این محصولات نقش مهمی در اقتصاد و صنایع مختلف دارند و به عنوان یک منبع درآمد و اشتغالزایی برای افراد مختلف در سراسر جهان، اهمیت زیادی دارند. بنابراین، توجه به توسعه و بهبود فرآیندهای تولید و بازاریابی این محصولات، از اهمیت ویژهای برخوردار است.
تمامی شگفتی هایی که در روند ساخت عسل، موم و دیگر محصولات زنبورعسل وجود دارد، ناشی از عملکرد شگفت انگیز آنها می باشد. در این مقاله با شما همراه شدیم تا تعدادی از این فرآورده ها را به شما معرفی نماییم تا بتوانید با شناخت آنها از خواص منحصر به فرد هر کدام بهره ببرید.
کتاب عسل درمانی، مرتضی علی آقایی نراقی